Urazy sportowe spowodowane przeciążaniem kości

Zmęczeniowe złamanie kości

O zmęczeniowym złamaniu kości, inaczej zwanym złamaniem przeciążeniowym (ang. stress fracture), mówimy wtedy, gdy częściowe lub całkowite złamanie kości nie jest wynikiem nagłego, bezpośredniego lub pośredniego urazu (np. wypadku), lecz konsekwencją silnego, powtarzającego się, długotrwałego obciążenia. W takich przypadkach zdrowa struktura kostna nie jest już w stanie wytrzymać oddziałujących na nią sił. Otaczające mięśnie stopniowo są coraz bardziej zmęczone, a kości zaczynają przyjmować zbyt duże napięcia i obciążenia. Mikrouszkodzenia nie mają czasu na regenerację i ostatecznie dochodzi do złamania.

Gdzie i u kogo może wystąpić?

Ten typ urazu po raz pierwszy opisano nie u sportowców, lecz u żołnierzy. Obserwowano u nich dość często złamania kości śródstopia w wyniku długotrwałych, forsownych marszów – w literaturze opisane jako tzw. „March-fracture”. Jednakże obecnie znacznie częściej diagnozuje się takie złamania u osób trenujących określone dyscypliny sportowe:  u biegaczy, gimnastyków, tancerzy baletowych, lekkoatletów. Szczególnie narażeni są młodzi ludzie, u których układ mięśniowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, a jednocześnie jest intensywnie obciążany. Zmęczeniowe złamanie może wystąpić jednak u każdego – nawet po jednorazowym, większym wysiłku fizycznym, np. po długim biegu czy wyczerpującej wędrówce. Choć najczęściej dotyczy kości stopy, może również wystąpić w obrębie piszczeli, kości udowej, szyjki kości udowej, także miednicy - choć rzadziej.

Jakie są typowe objawy i jak je rozpoznać?

Głównym objawem jest ból, czasami ograniczenie ruchomości. W wywiadzie zwykle można łatwo zidentyfikować sytuacje wywołujące uraz. Zdarza się jednak, że pacjenci nie podejrzewają złamania jako przyczyny bólu – wówczas dolegliwości mogą się utrzymywać tygodniami lub miesiącami, a następnie stopniowo ustępują w miarę gojenia się złamania.

W przypadku utrzymujących się dolegliwości należy udać się do lekarza. Na podstawie wywiadu, badania fizykalnego oraz badania RTG można zazwyczaj postawić właściwą diagnozę. Gdy obraz kliniczny jest niejednoznaczny, w rzadkich przypadkach konieczne może być wykonanie dodatkowych badań obrazowych (np. tomografii komputerowej). Istotne jest również odróżnienie zmęczeniowego złamania od innych procesów chorobowych kości. W przypadku dużych, przemieszczonych złamań (np. kości podudzia), objawy są natychmiast zauważalne, ale nawet wtedy ważne jest wykluczenie innych patologii kości.

Kolano biegacza i kolano skoczka

Kolano biegacza, kolano skoczka nie są konkretnymi jednostkami chorobowymi, lecz określeniem używanym do zespołu objawów związanych z bólem w okolicy stawu kolanowego. Nie jest to termin medyczny sensu stricto.

Wspólną cechą obu tych dolegliwości jest to, że ból kolana zwykle pojawia się podczas obciążenia i aktywności fizycznej (np. sportu), może nagle się nasilać, często jest trudny do zlokalizowania i "rozlany". Po ustaniu wysiłku objawy zazwyczaj łagodnieją, ale mogą utrzymywać się długotrwale. Wbrew nazwie, dolegliwości te dotyczą nie tylko biegaczy, lecz wszystkich osób uprawiających sport, w którym kolano poddawane jest zwiększonemu obciążeniu – np. u rowerzystów, narciarzy czy zawodników gier zespołowych.

Przyczyny

Ponieważ kolano biegacza to zespół objawów, a nie konkretna choroba, przyczyny mogą być różnorodne. Może to być nadmierne tarcie lub ucisk w obrębie stawu rzepkowo-udowego (pomiędzy kością udową a rzepką), albo uszkodzenie chrząstki stawowej rzepki – tzw. chondromalacja, która może występować samodzielnie lub jako część procesu zwyrodnieniowego. Należy również wspomnieć o tzw. zespole pasma biodrowo-piszczelowego (ITBS), w którym grube pasmo tkanki łącznej biegnące od miednicy wzdłuż uda do podudzia (tractus iliotibialis) powoduje ból w wyniku tarcia o boczny kłykieć kości udowej podczas ruchu kolana, zwłaszcza zginania. Napięcie tego pasma może również wywoływać ból w obrębie biodra. Objawy kolana biegacza należy odróżnić od innych urazów kolana, np. uszkodzeń łąkotek czy więzadeł krzyżowych.

Kolano skoczka to inne, częste przeciążeniowe schorzenie kolana, również związane głównie z aktywnością sportową. W tym przypadku ból zwykle jest dobrze zlokalizowany – najczęściej pod rzepką, w okolicy przyczepu ścięgna.

Przyczyna: przeciążenie ścięgna rzepki (ścięgna patellarnego), prowadzące do jego degeneracji. Do tego rodzaju przeciążenia najczęściej dochodzi w sportach wymagających częstego podskakiwania i dynamicznego odbijania się – np. koszykówka, siatkówka, piłka ręczna czy niektóre konkurencje lekkoatletyczne.

Objawy: ból, obrzęk i tkliwość w dolnej części rzepki, który początkowo pojawia się przy obciążeniu, a w miarę postępu choroby może występować także w spoczynku.

Diagnostyka dolegliwości kolana

W przypadku jakichkolwiek dolegliwości kolanowych – również tych przeciążeniowych – kluczowe jest dokładne zebranie wywiadu oraz przeprowadzenie badania fizykalnego przez specjalistę. Często konieczne jest wykonanie badań obrazowych, najczęściej RTG lub USG. W niektórych przypadkach niezbędne są bardziej zaawansowane badania, których zlecenie należy do kompetencji lekarza.

Leczenie i profilaktyka

Podczas każdej intensywnej aktywności fizycznej kluczowa jest zasada stopniowania obciążeń oraz wzmacnianie mięśni – silniejsze mięśnie lepiej amortyzują obciążenia działające na kości, co opóźnia ich zmęczenie. Bardzo istotne jest również stosowanie odpowiedniego sprzętu – np. odpowiednich butów do biegania, które pomagają rozkładać obciążenie.

Większość zmian przeciążeniowych leczy się zachowawczo – leczenie obejmuje ograniczenie aktywności, odpoczynek, stosowanie maści przeciwzapalnych lub doustnych leków przeciwbólowych, czasowe zmniejszenie obciążenia, fizjoterapię oraz ewentualnie stosowanie wkładek ortopedycznych. Unieruchomienie lub leczenie operacyjne jest konieczne tylko w rzadkich przypadkach. Po wyleczeniu możliwy jest powrót do wcześniejszej aktywności sportowej. Należy jednak unikać stosowania miejscowych iniekcji sterydowych.

Autor: Dr. Burkus Máté.