Koenzym Q10 i jego rola w organizmie człowieka

Koenzym Q10 i jego rola w organizmie człowieka
Blog

Koenzym Q10 (znany również jako ubichinon) to związek chemiczny z grupy benzochinonów – litera Q odnosi się do grupy chinonowej, a liczba 10 do dziesięciu jednostek izoprenowych w łańcuchu bocznym. Strukturalnie podobny jest do witaminy K, jednak nie jest uznawany za witaminę. W niewielkich ilościach jest wytwarzany naturalnie w ludzkim organizmie.

Ze względu na swoją strukturę jest to związek rozpuszczalny w tłuszczach, obecny w większości tkanek naszego ciała.

Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) nie ustalił zalecanej dziennej dawki koenzymu Q10, dlatego dostępne są preparaty o zawartości od 5 do 300 mg. Z danych literaturowych wynika jednak, że dzienne dawki rzędu 600–1200 mg są również tolerowane u niektórych pacjentów [1–2]. Na Węgrzech koenzym Q10 jest zatwierdzony także jako lek w preparatach złożonych.

Ciąża a Q10

Brakuje danych na temat bezpieczeństwa stosowania koenzymu Q10 u kobiet w ciąży i karmiących piersią, dlatego przed rozpoczęciem suplementacji zaleca się konsultację z lekarzem.

Objawy niedoboru Q10

Niedobór koenzymu Q10 może wynikać głównie z genetycznie uwarunkowanych chorób dziedzicznych. Objawy przypominają symptomy chorób mitochondrialnych (np. spowolniony wzrost, zaburzenia koordynacji mięśniowej, osłabienie mięśni, problemy ze wzrokiem i słuchem, pogorszenie funkcji wątroby i nerek). Konieczna jest celowana diagnostyka.

Ponadto wraz z wiekiem nasz organizm produkuje go coraz mniej, jego prawidłowe wytwarzanie jest zaburzone. 

Rola koenzymu Q10 w organizmie

Zastosowanie koenzymu Q10 w medycynie jest szeroko badane – ze względu na jego korzystne właściwości znalazł zastosowanie w wielu badaniach klinicznych. Koenzym Q10 odgrywa kluczową rolę w metabolizmie komórkowym. Gromadzi się głównie w mitochondriach komórek. Uczestniczy w produkcji ATP – adenozynotrifosforanu - energii komórkowej – jako kofaktor oddychania komórkowego [3].

Niektóre badania sugerują, że koenzym Q10 może pomagać w regeneracji form witaminy C i E, czyli wspomaga ich ponowne wykorzystanie w organizmie [3–4]. Łączne stosowanie z witaminą E może być korzystne u pacjentów z jaskrą z otwartym kątem przesączania.

Według badań taka kombinacja może mieć pozytywny wpływ na funkcjonowanie siatkówki [5].

Właściwości antyoksydacyjne koenzymu Q10

Wiele badań potwierdza silne właściwości antyoksydacyjne koenzymu Q10 [6–7]. Dzięki zdolności wiązania wolnych rodników może wspierać organizm w walce ze stresem oksydacyjnym. Wykorzystując jego działanie antyoksydacyjne wraz z witaminą E, można uzyskać korzyści kliniczne w niektórych wirusowych schorzeniach skóry – m.in. w profilaktyce nawrotów i wzmocnieniu odporności [8].

Zastosowania terapeutyczne Q10

Potencjalne zastosowania Q10 są badane w wielu dziedzinach medycyny:

  • choroby sercowo-naczyniowe [9–11],
  • choroba Parkinsona [12–13],
  • cukrzyca różnych typów [14–16],
  • leczenie napadów migrenowych [17].

Na podstawie badań można uznać, że Q10 stanowi obiecujący środek uzupełniający terapię farmakologiczną.

Wpływ koenzymu Q10 na serce 

W wielu badaniach opisano korzystny wpływ Q10 na serce. W jednym z nowszych badań (2014) wykazano, że długotrwała suplementacja Q10 jest bezpieczna u pacjentów z przewlekłą niewydolnością serca. U pacjentów otrzymujących Q10 poprawiły się objawy, a śmiertelność wyniosła zaledwie 9%, w porównaniu do 16% w grupie kontrolnej [18].

Wpływ Q10 na ciśnienie krwi

W badaniach z udziałem pacjentów z nadciśnieniem stwierdzono, że Q10 może obniżać ciśnienie skurczowe i rozkurczowe [19]. Potrzebne są dalsze badania potwierdzające to działanie, jednak rozważane jest jego stosowanie jako uzupełnienie terapii nadciśnienia.

Wpływ koenzymu Q10 na płodność - na plemniki

Niedawno opublikowano badanie dotyczące wpływu Q10 na plemniki. Przyjmuje się, że infekcje i stany zapalne mogą narażać plemniki na zwiększony stres oksydacyjny, co zmniejsza ich ruchliwość. Po suplementacji Q10 ruchliwość plemników uległa poprawie – przypisywano to jego działaniu antyoksydacyjnemu [20].

Źródła Q10

Naturalne źródła koenzymu Q10 zawierają go w niewielkich ilościach. Ze względu na rozpuszczalność w tłuszczach, znajduje się głównie w orzechach (orzeszkach ziemnych, orzechach włoskich, sezamie, pistacjach, migdałach), roślinach strączkowych (szczególnie w soi, soczewicy). Dobrym źródłem jest też awokado, warzywa (pietruszka, szpinak, kalafior i brokuł) oraz czerwone mięsa i ryby. Szczegółowa publikacja na temat źródeł Q10 ukazała się w 2010 roku [21].

Wchłanianie Q10

Zdrowe osoby dorosłe mają zapasy Q10 na poziomie około 0,5–1,5 g [11]. Ze względu na dużą cząsteczkę i rozpuszczalność w tłuszczach, jego wchłanianie jest powolne i ograniczone. Maksymalne stężenie we krwi osiąga około 6 godzin po spożyciu. Mechanizm wchłaniania jest podobny jak dla witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak witamina E. Obecność tłuszczy poprawia wchłanianie z jelit. Po wchłonięciu, około 95% Q10 jest transportowane do tkanek w zredukowanej formie [22–23].

Interakcje z innymi witaminami i lekami

Ponieważ Q10 jest rozpuszczalny w tłuszczach, jego syntezę mogą hamować leki obniżające poziom cholesterolu (np. statyny). Podczas stosowania beta-blokerów również obserwuje się spadek poziomu Q10 – mogą one hamować aktywność enzymów związanych z jego syntezą [24].

Przedawkowanie

Długotrwałe doustne stosowanie dużych dawek Q10 jest dobrze udokumentowane [25–26]. Badano także ekstremalnie wysokie dawki (do 3600 mg/dzień) [27], jednak na podstawie oceny ryzyka za bezpieczny górny limit uznano 1200 mg/dzień [28].

Autor: Dr Tamás Horváth

Bibliografia

  1. Kieburtz K. (The Huntington Study Group): A randomized placebo-controlled trial of coenzyme Q10 and remacemide in Huntington’s disease. Nerurology 2001;57:397–404.
  2. Shultz CW et al: Effects of coenzyme Q10 in early Parkinson disease. Arch Neurol 2002;59:1541–1550
  3. Ernster L, Dallner G.: Biochemical, physiological and medical aspects of ubiquinone function. Biochim Biophys Acta 1995;1271:195–204.
  4. Crane FL.: Biochemical functions of coenzyme Q10. J Am Coll Nutr 2001;20:591–598
  5. Vincenzo Parisi et al: Effects of Coenzyme Q10 in Conjunction With Vitamin E on Retinal-evoked and Cortical-evoked Responses in Patients With Open-angle Glaucoma. J Glaucoma 2014;23:391–404
  6. Janicki B, Buzala M 2012: Role of coenzyme Q(10) in humans and animals. Med Weter 68: 214-217
  7. Del Pozo-Cruz J, Rodrigues-Bies E, Ballesteros-Simarro M, Navas-Enamorado I, Tung BT, Navas P, Lopez-Lluch G 2014: Physical activity affects plasma coenzyme Q(10) levels differently in young and old humans. Biogerontology 15: 199-211
  8. Chiara De Luca, Zaira Kharaeva, Desanka Raskovic, Palmira Pastore, Antonio Luci, Liudmila Korkina: Coenzyme Q10, vitamin E, selenium, and methionine in the treatment of chronic recurrent viral mucocutaneous infections. Nutrition 2012;28:509–514
  9. Overvad K, Diamant B, Holm L, Holmer G, Mortensen SA, Stender S. Coenzyme Q10 in health and disease. Eur J Clin Nutr 1999;53:764–770.
  10. Langsjoen PH, Langsjoen AM. Overview of the use of coenzyme Q10 in cardiovascular disease. Biofactors 1999;9:273–284.
  11. Greenberg S, Frishman WH. Co-enzyme Q10: A new drug for cardiovascular disease. J Clin Pharmacol 1990;30:596–608
  12. Beal MF. Coenzyme Q10 as a possible treatment for neurodegenerative diseases. Free Rad Res 2002;36:455–460.
  13. Shults CW. Coenzyme Q10 in neurodegenerative diseases. Curr Med Chem 2003;10:1917–1921.
  14. Hodgson JM, Watts GF, Playford DA, Burke V, Croft KD. Coenzyme Q10 improves blood pressure and glycaemic control: A controlled trial in subjects with type 2 diabetes. Eur J Clin Nutr 2002;56:1137–1142.
  15. Fotino AD, Thompson-Paul AM, Bazzano LA 2013: Effects of coenzyme Q(10) supplementation on heart failure: a meta analysis. Am J Clin Nutr 97: 268-275
  16. Lee BJ, Huang YC, Chen SJ, Lin PT 2012: Effects of coenzyme Q10 supplementation on inflammatory markers (high-sensitivity C-reactive protein, interleukin-6, and homocysteine) in patients with coronary artery disease. Nutrition 28: 767-772
  17. Efficacy of coenzyme Q10 in migraine prophylaxis: a randomized controlled trial. Neurology 2005;64: 713–5.
  18. Mortensen SA et al.: The effect of coenzyme Q10 on morbidity and mortality in chronic heart failure: results from Q-SYMBIO: a randomized double-blind trial. JACC Heart Fail. 2014 Dec;2(6):641-9.
  19. Rosenfeldt FL, Haas SJ, Krum H, Hadj A, Ng K, Leong JY, Watt GF 2007: Coenzyme Q10 in the treatment of hypertension: a meta-analysis of the clinical trials. J Hum Hypertens 21: 297-306
  20. Safarinejad MR, Safarinejad S, Shafiei N, Safarinejad S 2012: Effects of the reduced form of coenzyme Q10 (ubiquinol) on semen parameters in men with idiopathic infertility: a double-blind, placebo controlled, randomized study. J Urol 188: 526-531
  21. Igor Pravst, Katja Žmitek, Janko Žmitek 2010: Coenzyme Q10 Contents in Foods and Fortification Strategies. Critical Reviews in Food Science and Nutrition 50: 269-280
  22. Aberg F, Appelkvist EL, Dallner G, Ernster L. Distribution and redox state of ubiquinones in rat and human tissues. Arch Biochem Biophys 1992;295:230–234.
  23. Miles MV, Horn PS, Morrison JA, Tang PH, DeGrauw T, Pesce AJ. Plasma coenzyme Q10 reference intervals, but not redox status, are affected by gender and race in self-reported healthy adults. Clin Chim Acta 2003;332:123–132.
  24. Kishi H, Kishi T, Folkers K. Bioenergetics in clinical medicine.III. Inhibition of coenzyme Q10-enzymes by clinically used anti-hypertensive drugs. Res Commun Chem Pathol Pharmacol 1975;12:533–540.
  25. Langsjoen PH, Langsjoen PH, Folkers K. Long-term efficacy and safety of coenzyme Q10 therapy for idiopathic dilated cardiomyopathy. Am J Cardiol 1990;65:421–423.
  26. Jones K, Hughes K, Mischley L, McKenna D. Coenzyme Q10: Efficacy, safety, and use. Int J Integr Med 2002;4:28–43.
  27. Hyson HC, Kieburtz K, Shoulson I, et al. (2010.). Safety and tolerability of high-dosage coenzyme Q10 in Huntington’s disease and healthy subjects. Disord. 25 (12), 1924–1928.
  28. Hathcock JN, Shao A (2006. August). Risk assessment for coenzyme Q10 (Ubiquinone). Regul. Toxicol. Pharmacol. 45 (3), 282–288.

Podsumowanie przygotowano na podstawie dostępnych źródeł literatury i zgodnie z międzynarodowo akceptowanymi zaleceniami. Materiał zamknięto 26 maja 2017 r. Informacje zawarte w tym opisie nie zastępują porad pracowników służby zdrowia! W celu uzyskania spersonalizowanych zaleceń skontaktuj się z lekarzem lub farmaceutą!